بیانات هفته گذشته رهبر معظم انقلاب درباره «جایگاه» و «حقوق زنان» بار دیگر بر ضرورت بازنگری در رویکردهای موجود و توجه به ظرفیتهای نقشآفرینی زنان در عرصههای مختلف تأکید میکند. ایشان با تأکید بر اینکه حفظ امنیت، حرمت و کرامت زن جزو حقوق زن است، میفرمایند: «بایستی کرامت زن محفوظ بماند. این منطق سرمایهداری خبیث، کرامت زن را از بین میبرد و پامال میکند. در اسلام، کرامت زن و احترام به زن یکی از اصلیترین عناصر است. پیغمبر(ص) طبق روایت فرمود: اَلمَراَةُ رَیحانَةٌ وَ لَیسَت بِقَهرَمانَة. بارها من این حدیث را خواندهام، عمداً مایلم که این گفته بشود. «قهرمان» به کسی میگویند که کارگزار یک کاری است؛ فرض کنید یک نفری یک بوستانی دارد، باغی دارد، تجارتی دارد، به آن که کارها را جور میکند و زحمات را بر دوش میکشد، در عربی میگویند «قهرمانة». پیغمبر(ص) میفرماید: اَلمَراَةُ رَیحانَة. «ریحانه» یعنی گل؛ زن در خانه گل است. وَ لَیسَت بِقَهرَمانَة؛ کارگزارِ خانه نیست که شما بگویید چرا این کار را نکردی، چرا آن کار را نکردی، چرا خانه تمیز نیست. رَیحانَة؛ گل است. گل را باید مراقبت کرد، باید حفظ کرد؛ او هم شما را از رنگ خود، از بوی خود، از خواص خود برخوردار خواهد کرد. ببینید! اسلام به زن اینجوری نگاه میکند».نگاه جامعهشناسانه به حضور مادران در جامعه و همزمان انجام مسئولیتهای خانه میتواند به چرایی تأکیدات رهبر معظم انقلاب بر این مهم پاسخ دهد.
جایگاه برجسته زنان در طول تاریخ
یک جامعهشناس و استاد دانشگاه با بیان اینکه زن در طول تاریخ ایران و جهان، چه در دوران باستان و چه در دورههای پس از آن، همیشه نقش محوری در سلامت خانواده، انسجام اجتماعی و حفظ ارزشها و هنجارهای فرهنگی و ملی بر عهده داشته، میگوید: در ایران باستان، زنان جایگاهی برجسته داشتند؛ چه در حوزه اقتصادی و چه در حوزه مدیریتی. این نقش در دورههای مختلف کمرنگ و پررنگ شده، اما هیچگاه حذف نشده است.
امانالله قرایی مقدم در گفتوگو با قدس با تأکید براینکه امروز زنان ایرانی نهتنها در نقشهای خانوادگی حضور مؤثر دارند، بلکه در بسیاری از مشاغل حساس و تخصصی نیز فعالاند، ادامه میدهد: از علوم پایه، پزشکی و مهندسی گرفته تا رسانه، خبرنگاری، دانشگاه و مدیریت؛ حضور زنان در حوزههای علمی و دانشگاهی امروز به اندازهای گسترده است که در بسیاری از رشتهها تعداد و کیفیت عملکرد دختران دانشجو از مردان پیشی گرفته است.وی تأکید میکند: این موفقیت، اتفاقی تصادفی نیست، بلکه نتیجه سالها سرمایهگذاری فرهنگی و آموزشی است؛ امروز دختران ما در دورترین روستاهای کشور نیز امکان دسترسی به دانشگاه دارند؛ دستاوردی که در کمتر کشور اسلامی دیده میشود.
نقش زنان خانهدار؛ مهمتر از آنچه دیده میشود
این استاد دانشگاه با تأکید ویژه بر نقش زنان خانهدار، جایگاه آنان را «بیحد و حصر» میداند و توضیح میدهد: در جامعه ما بخش بزرگی از زنان، مادران و زنان خانهدار هستند. آنها در ظاهر ممکن است خارج از چرخه رسمی اشتغال باشند، اما نقشی که در تربیت نسل آینده دارند بسیار مؤثرتر از بسیاری مشاغل رسمی است؛ مادر، نخستین معلم کودک است. حتی سادهترین رفتارهای او از شیردادن گرفته تا آغوش و نوازش و حتی نحوه شستوشوی کودک در خلقوخو و شخصیت او تأثیر دارد.
این جامعهشناس به تحقیقاتی اشاره میکند که در دانشگاه تهران انجام شده و میافزاید: این پژوهشها نشان دادهاند رفتارهای اولیه مادر نقشی مستقیم در شکلگیری شخصیت و پیشگیری از آسیبهای اجتماعی دارد. کودکانی که از محبت، مراقبت و همراهی مادری برخوردارند کمتر به سمت رفتارهایی همچون دزدی، اعتیاد، پرخاشگری، روسپیگری، فروریزی ارزشها و سایر آسیبهای اجتماعی میروند.
قرایی مقدم ادامه میدهد: سلامت خانواده زمانی تضمین میشود که زن خانواده از لحاظ فکری، رفتاری، اعتقادی و روانی در وضعیت سالم و با ثبات باشد. یکی از دلایل مهم این نکته آن است که در تمام تاریخ ایران، مردان موفق، پشتوانهای از مادرانی توانمند و بادانش داشتهاند. این مادران همیشه نقشی پنهان اما محوری داشتهاند.
وی با تأکید بر اینکه حتی زنان کمسواد نیز میتوانند نقش فرهنگی مهمی ایفا کنند، میگوید: تحصیلات، تنها معیار اثرگذاری نیست. بسیاری از زنان خانهدار با وجود نداشتن مدارک رسمی، از عهده تربیت، ادب، مدیریت خانه و انتقال ارزشها بهخوبی برآمدهاند. اینها بخش مهمی از سرمایه فرهنگی جامعهاند.
سابقه تاریخی اشتغال مادران
استاد دانشگاه تهران به دستاوردهای مادران شاغل اشاره و اظهار میکند: مادران و زنان ایرانی در بسیاری از حوزهها مانند ریاضیات، فیزیک، شیمی، پزشکی، مهندسی و حتی انرژی هستهای موفقیتهای برجستهای داشتهاند؛ نامهایی مانند مریم میرزاخانی تنها نمونهای از ظرفیت عظیم زنان ایرانی است.قراییمقدم با اشاره به سابقه تاریخی اشتغال مادران میافزاید: در دوره هخامنشی حتی حقوق زنان دو برابر مردان بوده و از بیمه برخوردار بودهاند. این نشان میدهد اشتغال زنان نه تنها با فرهنگ ایرانی مغایرت ندارد، بلکه ریشه در تاریخ ما دارد.هیچ منافاتی میان کار بیرون و نقش مادری وجود ندارد؛ بر اساس تحقیقات، معدل تحصیلی فرزندان مادران کارمند نهتنها پایینتر نیست، بلکه در بسیاری موارد بالاتر است؛ معدل بچههای مادران کارمند حدود ۱.۵نمره و فرزندان معلمان حدود ۲.۵نمره بالاتر گزارش شده است.زن شاغل معمولاً مسئولیتپذیرتر، منظمتر و منضبطتر است و این ویژگیها بهطور مستقیم به فرزندان منتقل میشود.
این پژوهشگر در پاسخ به اینکه چرا برخی کار خانه را فقط وظیفه مادران میدانند، ریشه این نگاه را در سنتهای فرهنگی میداند و توضیح میدهد: در برخی مناطق کشور مانند لرستان یا کردستان، هنوز باورهای قدیمی حاکم است و مادر در خانه تنها در چارچوب آشپزخانه تعریف میشود. حتی در مواردی هنوز دیده میشود زن از ارث محروم میشود یا باید سهم خود را به برادرانش بدهد. اینها باورهای فرهنگی کهن است که نه مبانی علمی و نه ریشه در ارزشهای دینی دارد.
زن فقط برای کارِ خانه نیست
قرایی مقدم میگوید: جامعه امروز دچار تحول فرهنگی عمیقی شده است؛ نسل جدید ارزشهای قدیم را تقلید نمیکند؛ فاصله میان باورهای نسل قدیم و جدید بسیار زیاد شده است؛ امروز جوانان دیگر نمیپذیرند زن فقط برای کار خانه باشد.
وی با استناد به یکی از سخنرانیهای سالهای گذشته رهبر معظم انقلاب درخصوص تحول فرهنگی و تغییر نقش زنان خاطرنشان میکند: ایشان گفتهاند فناوری فرهنگ میآورد؛ دقیقاً همینطور است. فضای مجازی، ارتباطات، دانشگاهها و رسانهها موجب تحول فرهنگی گسترده شدهاست. ما گاهی نمیخواهیم این تحول را بپذیریم، اما واقعیت این است جامعه تغییر کرده و نقش زن در جامعه نیز دگرگون شده است.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که عدالت در خانواده چگونه میتواند میان زن و مرد برقرار شود، میگوید: عدالت یعنی زن و مرد به حقوق یکدیگر احترام بگذارند، هیچکدام مطیع مطلق دیگری نباشند و هر کدام باید حق و آزادی طرف مقابل را به رسمیت بشناسند. خانواده سالم، خانوادهای است که در آن تساوی و احترام متقابل برقرار باشد.
خانواده سالم مهمترین سد در برابر آسیبهای اجتماعی است. وقتی احترام، عدالت، اعتماد و شناخت حقوق متقابل وجود داشته باشد، احتمال آسیب بسیار کاهش مییابد.
ضرورت تقسیم کار در خانه
وی در ادامه به بحث تقسیم کار در خانه میپردازد و عنوان میکند: فرهنگ امروز به سمت همکاری بیشتر مردان در خانه رفته است. بسیاری از مردان نسل جدید در کارهای خانه مشارکت میکنند؛ البته این تغییر یکشبه رخ نداده، بلکه نتیجه سالها تحول فرهنگی است.
این جامعهشناس سپس به آمار پژوهشی خود اشاره میکند و میگوید: زنان کارمند هفتهای حدود ۴۷ تا ۴۸ ساعت کار میکنند. زنان خانهدار حدود ۲۸ ساعت؛ زنان شاغل صبح زود بیدار میشوند، صبحانه آماده میکنند، بچهها را آماده میکنند، سر کار میروند و بعد از بازگشت دوباره مسئولیتهای خانه بر دوششان است؛ این یعنی بار کاریِ بسیار سنگینتر.
مشارکت مرد در چنین شرایطی ضروری است. با درآمدهای امروز نمیتوان انتظار داشت یک خانواده با حقوق ۱۵ تا ۲۰ میلیون اداره شود؛ حضور زن در بازار کار ضروری است و در عین حال تقسیم عادلانه کار خانه نیز ضرورت دارد.وی تأکید میکند: زن امروز ایرانی، چه خانهدار باشد چه شاغل، نقشی بیبدیل در سلامت خانواده و توسعه فرهنگی و علمی کشور دارد. باید این نقش را به رسمیت شناخت، از آن حمایت کرده و ساختارهای اجتماعی را برای تحقق عدالت جنسیتی اصلاح کرد. هیچ توسعهای بدون مشارکت واقعی زنان ممکن نیست.
زن دارای شأن و کرامت است
یک پژوهشگر اجتماعی هم با اشاره به اینکه امروز پرسش مهم پیش روی ما این است که آیا زن میتواند هم دارای شأن و کرامت باشد و هم فعال و توانمند اجتماعی باقی بماند، بیان میکند: این پرسش، تنها یک دغدغه فرهنگی یا دینی نیست؛ بلکه یک مسئله جدی جامعهشناختی است.
امیرمحمود حریرچی با اشاره به اینکه در جامعهشناسی از مفهومی با عنوان زن چندنقشی یا چندبعدی استفاده میشود، به خبرنگار ما میگوید: یعنی زنی که هم در خانه نقش مادر، همسر یا مدیر خانه را دارد و هم در جامعه فعال، شاغل و اثرگذار است.
وی با تأکید براینکه اگر ساختار اجتماعی و تقسیم کار خانوادگی اصلاح نشده باشد، این چندنقشی، نه موجب پیشرفت زن میشود و نه به کرامت او میافزاید، خاطرنشان میکند: اگر همزمان بر «لطافت و کرامت زن» تأکید و او را «به میدان فعالیتهای اجتماعی» هم دعوت کنیم، اما تقسیم کار و نقشها را تغییر ندهیم، این وضعیت به تعارض نقش و فشار درونی برای زن منجر میشود.
ضرورت فرصتهای شغلی و اقتصادی برابر
حریرچی به ضرورت فرصتهای شغلی و اقتصادی برابر برای مادران تأکید میکند و میگوید: یکی از پایههای اصلی عدالت جنسیتی، امکان دسترسی برابر زنان و مردان به بازار کار، منابع اقتصادی و مسیر پیشرفت حرفهای است؛ هنگامی که زن از فرصتهای شغلی منصفانه محروم میشود، نه تنها استقلال اقتصادی او تهدید شده، بلکه جایگاه اجتماعی او نیز دچار محدودیت میشود.
این پژوهشگر اجتماعی میافزاید: در جامعه مدرن، مشارکت اقتصادی یکی از مهمترین شاخصهای قدرت، اختیار و تأثیرگذاری است؛ البته عدالت در این حوزه به معنای شباهت نیست، بلکه به معنای فرصت برابر است؛ یعنی ساختاری که موانع جنسیتی را حذف کرده و به زن امکان میدهد براساس توانایی و انتخاب خود مسیرحرفهایاش را دنبال کند.
وی به استقلال مالی زنان نه به عنوان یک ارزش صرفاً فردی، بلکه یک ضرورت اجتماعی تأکید میکند و میگوید: زنی که درآمد مستقل دارد، در تصمیمگیریهای خانوادگی و اجتماعی با اعتماد بهنفس بیشتری ظاهر میشود و کمتر در معرض وابستگیهای آسیبزا قرار میگیرد.پیشرفت شغلی زنان به نفع کل جامعه است؛ زیرا سرمایه انسانی جامعه را افزایش و کیفیت زندگی خانوادگی را ارتقا میدهد.به باور این جامعهشناس، جامعهای که زنان در آن فقط نقش خانگی برعهده دارند، درواقع نیمی از ظرفیت توسعهای خود را بدون استفاده رها کرده است، فراهمکردن زمینههای رشد اقتصادی و حرفهای برای زنان، نه فقط برای آنان، بلکه برای پیشرفت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کل جامعه اهمیت بنیادی دارد.
دفاع از حقوق زنان؛ دفاع از سلامت جامعه
وی با تأکید براینکه دفاع از حقوق زنان، دفاع از سلامت جامعه است، میگوید: دفاع از حقوق زنان مهمترین کاری است که امروز میتوان برای جامعه انجام داد. نمیشود از عفاف، اخلاق یا سنت حرف زد، اما حق زن را نادیده گرفت. وقتی حقوق زنان رعایت شود، خودبهخود ارزشهای اخلاقی هم در جامعه تثبیت میشود؛ اما وقتی حقوق از بین میرود، هیچ اصراری بر حجاب یا کنترلهای اجتماعی نتیجهای نخواهد داشت.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه زنان بیش از نیمی از جامعهاند که اگر حمایت قانونی، فرصت برابر و امنیت اجتماعی داشته باشند، جامعه ایران مسیر توسعه و پیشرفت را سریعتر طی خواهد کرد، میافزاید: وقتی گفته میشود زن میتواند در فعالیتهای اجتماعی، سیاسی و حکومتی فعال باشد، باید شرایط آن نیز فراهم شود؛ نمیشود از زنان مشارکت اجتماعی خواست اما در عمل، آنان را در محیط کار استثمار کرد.
سیاستهای نیمهکاره حقوق زنان
وی به مرخصی زایمان به عنوان نمونهای از سیاستهای نیمهکاره حقوق زنان اشاره میکند و ادامه میدهد: براساس قانون، مدت مرخصی زایمان از ۶ ماه به ۹ ماه افزایش یافت، اما بسیاری از دستگاهها زیر بار اجرای آن نرفتند، حتی ردیف شغلی زنان باردار را تغییر دادند تا مجبور نباشند این مرخصی را پرداخت کنند. اینگونه سیاستگذاریها برای زنان فقط روی کاغذ است.
این پژوهشگر اجتماعی با مقایسهای روشن تصریح میکند: در کشورهای توسعهیافته تا دو سال اجازه میدهند مادر با حقوق کامل کنار فرزندش باشد، اما ما در حالی که این همه از جوانی جمعیت حرف میزنیم، حتی حاضر نیستیم حداقل زمان لازم را برای مراقبت مادر از نوزاد فراهم کنیم.
حریرچی به آمار دانشجویان زن اشاره میکند و میگوید: ۶۰ درصد دانشجویان کشور زن هستند و در بسیاری از کلاسها تعداد دختران از پسران بیشتر است. دختران امروز با جدیت و انگیزه درس میخوانند تا بتوانند شغل مناسب پیدا کنند، مستقل شوند و آیندهای بهتر بسازند.
این تلاشها باید با حمایت حقوقی همراه باشد؛ وقتی زنان بیش از نیمی از دانشجویان کشورند، طبیعی است انتظار داشته باشند حقوق برابر، امنیت شغلی و فرصتهای برابر داشته باشند، اما هنوز تبعیض جنسیتی در ساختارهای اداری و قانونی دیده میشود.
نظر شما